Belirlenmiş koşullar altında, doğruluğu bilinen bir ölçüm standardını veya sistemini kullanarak diğer test ve ölçüm aletinin doğruluğunun ölçülmesi, sapmalarının belirlenmesi ve doküman haline getirilmesi için kullanılan ölçümler dizisidir.
Belirli koşullar altında, bir ölçme cihazı veya bir ölçme sisteminin gösterdiği değerler veya, bir referans malzemenin verdiği değerler ile ölçüm standartları ile gerçekleştirilen ve bunlara karşılık gelen değerler arasındaki ilişkiyi kuran işlemler dizisi olarak tanımlanır.
Kalibrasyon işleminde, kalibre edilen ölçü aletinin hata miktarı, kendisinden daha yüksek doğrulukta (en az 10 kat), bir ölçü aleti referans alınarak belirlenir.
Kalibrasyonda referans alınan ölçü aletlerinin kalibrasyon sertifikası üzerinden ulusal veya uluslararası temel referanslara izlenebilir olması gerekir. Böylelikle kalibre edilen ölçü aletinin de temel referanslara izlenebilirliği sağlanmış olur.
Kalibrasyon işlemi bir deneysel çalışma olup, deneysel bir çalışmadan beklenen tüm gereklilikler karşılanmalıdır. Yani çalışmalar kontrollü bir ortamda, özenli ve yazılı çalışma alışkanlığına sahip eğitimli kişilerce yapılmalı, çalışmanın yapıldığı ortam özellikleri, kullanılan ekipman, uygulanan yöntem, ölçüm belirsizliği ve sonuçlar kalibrasyon raporunda belirtilmelidir.
Ölçü ve test aletlerinin belirlenen şartlar altında (sıcaklık, nem, titreşim, uzunluk sertlik, elektrik direnç vb.) metrolojik özellikleri bilinen referans standartlarla karşılaştırılıp, gösterdiği değerin belirlenen referans standarttan sapmasının tespit edilmesi ve doğruluğunun ölçülmesine kalibrasyon denir.
Bir cihaz veya ölçü aletinin kalibrasyonu sonucu tespit edilen sapmaların tolerans değerlerine getirme işlemine ayarlama denir
Kalibrasyon sonucu ölçü aletinin hatasının, kullanıldığı proses veya varsa ilgili standartlarda belirtilen limitlerin dışına çıktığı belirlenmişse bu hatanın ayarlanarak giderilmesine çalışılır. Ancak ayar sonrası kalibrasyonun tekrarlanması ve son durumun raporlanması zorunludur.
Kalibrasyon bir gözlemdir ve ayar işlemi içermez.
Neden Kalibrasyon Yapılır ?
Bir işletmede kaliteli ürünün üretimi ve kalitesinin devamının sağlanması için üç ana hususun yerine getirilmesi gerekir.
* Doğru ölçmek, yani izlenebilir kalibrasyon hizmetlerinden faydalanmak
* Üretimde standartları kullanmak
* İşletmede kalite yönetimini tesis etmektir.
Bu amaçlar ile oluşturulan tesiste kullanılan cihazların kalibrasyonlarının yaptırılması ile de aşağıda örnekleri verilen faydaların oluşması sağlanır.
- Yapılan ölçümlerin doğruluğu güvence altına alınır.
- Üretim sırasında oluşabilecek farklılıklar giderilir.
- Sağlam ürünlerin bozuk kabul edilmesini önler.
- Ürünlerin, diğer firmaların ürünleri ile uyumlu olması sağlanır.
- Yüksek üretim kalitesi elde edilir.
- Üretilen ürünlarin ulusal ve uluslar arası standartlara uygunluğu sağlanır.
- Hatalı üretim sebebiyle oluşacak zararların önüne geçilir.
- Müşteri memnuniyeti en üst düzeye çıkarılarak, haksız kazanç yada kayıpların önüne geçilir.
Ne zaman kalibrasyon gereklidir?
- Cihaz hiç kullanılmamışsa (yani yeni alınmışsa)
- Cihaz kullanma talimatına uygun kullanılmamışsa
- Cihazda fonksiyon arızaları oluşmuş ve onarımı yapılmışsa
- Belirlenen periyotlar ile bakımı yapılmamışsa
- Ayar mekanizmalarına müdahale edilmişse
- Cihazdan alınan sonuçlardan şüphe duyuluyorsa
- Cihaz arızalanmış veya mekanik bir darbe görmüşse
Kalibrasyona Yönelik Ölçme İşlemi ve Ölçüm Raporunda Bulunması Gereken Hususlar
Kalibrasyona yönelik ölçme işleminde, ölçme işleminin yapılacağı ortam şartlarının belirlenmesi, ölçüm yapılacak noktaların doğru tespit edilmesi, uygun ölçme cihazının seçimi ve personelin eğitimli olması oldukça büyük önem kazanmaktadır. Ölçüm raporunda aşağıdaki hususların yer alması gerekmektedir:
- Referans cihaz tanımı
- Kalibrasyon talimatı
- Referans değerler
- Ölçüm değerleri
- Ölçüm belirsizliği ve belirsizlik toleransları
- Özel koşullar
- Kopya sayfalar için kopya kaşesi ve imza,
- Yazılı onay olmadan kısmen kopyalanmayacağını belirten bir beyan
- Ölçülen büyüklüklerin uygun ölçü birimleri
- Sertifikanın ölçüm raporunun ilgili sertifikaya ait olduğunu tanımlamak amacıyla üst bilgi olarak cihaz markası model ve seri no
Kalibrasyon Sertifikasında Bulunması Gereken Hususlar
Kalibrasyonun yapıldığı laboratuara ait bilgiler:
- Kalibrasyonun yapıldığı yer
- Kalibrasyonun yapıldığı tarih
- Müteakip kalibrasyon tarihi
- Sertifika tarihi
- Sertifika no
- Kalibrasyonu yapılan cihaza ait bilgiler
- Cihazın tanımı İmalatçısı Modeli ve seri no
- Cihazın ait olduğu birim
Kullanılan Referans Standartlar
- Kalibratörlerin adı
- Kalibratörlerin modeli
- Kalibratörlerin seri numaraları
- Kalibratörlerin sertifika geçerlilik süreleri
Kalibrasyonun yapıldığı çevre şartları
- Sıcaklık
- Nem
- Sıcaklık Dengeleme Zamanı
Kalibrasyon Metodu
Akredite eden kuruluşa ait bilgiler
Kalibrasyonu yapan teknik personelin adı soyadı ve imzası Onay makamı, mühür ve imza
