Uluslararası Metroloji Sözlüğü
Temel ve Genel Kavramlar
İlgili Terimler (VIM)
JCGM 200:2008
2.39 (6.11) kalibrasyon
belirli koşullarda, ilk aşamada ölçüm standartları tarafından sağlanan büyüklük değerleri ve ölçüm belirsizlikleri ile bunlara karşılık gelen gösterge değerleri ve ilgili ölçüm belirsizlikleri arasında bir ilişkinin oluşturulduğu, ikinci aşamada ise bu bilginin ölçüm sonucunun göstergeden elde edilmesinde kullanıldığı işlemler dizisi
NOT 1 Bir kalibrasyonu ifade etmek için, bir ibare, kalibrasyon fonksiyonu, kalibrasyon şeması, kalibrasyon eğrisi veya kalibrasyon tablosu kullanılabilir. Bazı durumlarda, kalibrasyon, göstergelerin toplamsal ya da çarpımsal bir düzeltmesi ve ilgili ölçüm belirsizliğinden ibaret olabilir.
NOT 2 Kalibrasyon, bazen hatalı olarak “dahili kalibrasyon” şeklinde adlandırılan ölçüm sisteminin ayarlanması ya da kalibrasyonun doğrulanması ifadeleri ile karıştırılmamalıdır.
2.40 kalibrasyon hiyerarşisi
her bir kalibrasyon sonucunun bir önceki kalibrasyonun sonucuna dayandığı ve bir referanstan nihai ölçüm sistemine kadar uzanan kalibrasyonlar dizisi
NOT 1 Ölçüm belirsizliği kalibrasyonlar dizisi boyunca mutlaka artar.
NOT 2 Bir kalibrasyon hiyerarşisinin unsurları, bir ya da birden fazla ölçüm standartları ve ölçüm prosedürlerine göre çalıştırılan ölçüm sistemleridir.
NOT 3 Yukarıdaki tanımda geçen ‘referans’, bir ölçüm biriminin uygulamada gerçekleştirilmesi yoluyla tanımı, bir ölçüm prosedürü, veya bir ölçüm standardı olabilir.
NOT 4 İki ölçüm standardı arasındaki bir karşılaştırma, eğer ölçüm standartlarından birine ait büyüklük değerini ve ölçüm belirsizliğini kontrol etmek ve gerektiğinde düzeltmek için yapılıyorsa bu karşılaştırma bir kalibrasyon olarak düşünülebilir.
2.41 (6.10) metrolojik izlenebilirlik
bir ölçüm sonucunun, her biri ölçüm belirsizliğine katkıda bulunan kalibrasyonlardan oluşan belgelendirilmiş kesintisiz bir zincir aracılığı ile belirli bir referansa ilişkilendirilebilme özelliği
NOT 1 Yukarıdaki tanımda geçen ‘referans’, bir ölçüm biriminin uygulamada gerçekleştirilmesi yoluyla tanımı, sıralı olmayan bir büyüklük için ölçüm birimi de dahil bir ölçüm prosedürü, veya ölçüm standardı olabilir.
NOT 2 Metrolojik izlenebilirlik tanımlanmış bir kalibrasyon hiyerarşisi gerektirir.
NOT 3 Bir referansa ait özellikler belirtilirken, kalibrasyon hiyerarşisinin oluşturulmasında bu referansın kullanıldığı tarih ve kalibrasyon hiyerarşisi içinde ilk kalibrasyonun ne zaman yapıldığı gibi referans ile ilgili diğer metrolojik bilgiler verilmelidir.
NOT 4 Birden çok girdi büyüklüğü içeren bir ölçüm modelindeki ölçümler için, her bir girdi büyüklük değerinin kendi başına metrolojik olarak izlenebilir olması gerekir ve bu durumda kalibrasyon hiyerarşisi kollara ayrılabilir ya da bir ağ oluşturabilir. Her bir girdi büyüklük değerinin metrolojik izlenebilirliğini oluşturmak için gereken çaba, o girdi büyüklük değerinin nihai ölçüm sonucuna yapacağı katkıyla orantılı olmalıdır.
NOT 5 Bir ölçüm sonucunun metrolojik olarak izlenebilir olması, istenen amaç için yeterli ölçüm belirsizliğine sahip olduğu veya o ölçümde herhangi bir hatanın olmadığı anlamına gelmez.
NOT 6 İki ölçüm standardı arasındaki bir karşılaştırma, eğer ölçüm standartlarından birine ait büyüklük değerini ve ölçüm belirsizliğini kontrol etmek ve gerektiğinde düzeltmek için yapılıyorsa bu karşılaştırma bir kalibrasyon olarak düşünülebilir.
NOT 7 ILAC’a göre metrolojik izlenebilirliğin teyidinin sağlanması için gereken unsurlar şunlardır: Ulusal ya da uluslararası ölçüm standartlarına bağlanan kesintisiz bir metrolojik izlenebilirlik zinciri, belgelenmiş ölçüm belirsizliği, belgelenmiş ölçüm prosedürü, akredite edilmiş teknik yeterlilik, SI birimlerine metrolojik izlenebilirlik ve kalibrasyonlar arası süre (bkz ILAC P-10:2002).
NOT 8 “İzlenebilirlik” terimi, “metrolojik izlenebilirlik” anlamında kullanıldığı gibi kimi zaman “numune izlenebilirliği”, “doküman izlenebilirliği” veya “cihaz izlenebilirliği” gibi diğer kavramlar yerine de kullanılır. Burada “izleme” kelimesi bir nesnenin tarihçesine atıfta bulunmaktadır. Bu nedenle, karışıklığa yol açmamak için bütün olarak “metrolojik izlenebilirlik” ifadesinin kullanılması tercih edilmektedir.
2.42 metrolojik izlenebilirlik zinciri
izlenebilirlik zinciri
bir ölçüm sonucunu bir referansa ilişkilendirmede kullanılan, ölçüm standartları ve kalibrasyonların sıralaması
NOT 1 Metrolojik izlenebilirlik zinciri kalibrasyon hiyerarşisi aracılığı ile tanımlanır.
NOT 2 Metrolojik izlenebilirlik zinciri, bir ölçüm sonucunun metrolojik izlenebilirliğinin oluşturulmasında kullanılır.
NOT 3 İki ölçüm standardı arasındaki bir karşılaştırma, eğer ölçüm standartlarından birine ait büyüklük değerini ve ölçüm belirsizliğini kontrol etmek ve gerektiğinde düzeltmek için yapılıyorsa bu karşılaştırma bir kalibrasyon olarak düşünülebilir.
2.44 doğrulama
bir öğenin belirtilen şartları sağladığını gösteren açık kanıtların elde edilmesi
ÖRNEK 1 Belirli bir ölçüm prosedürü ve büyüklük değeri için, bir referans malzemenin 10 mg’lık bir kütleye kadar homojen olduğu kabulunun teyidi.
ÖRNEK 2 Bir ölçüm sisteminin performans özelliklerini veya yasal gereklilikleri sağladığının teyidi.
ÖRNEK 3 Hedeflenen bir ölçüm belirsizliğine ulaşılabilirliğin teyidi.
NOT 1 Gerektiğinde ölçüm belirsizliğinin dikkate alınması gerekmektedir.
NOT 2 Tanımdaki öğe, bir işlem, ölçüm prosedürü, malzeme, bileşik, ölçüm sistemi, vb. olabilir.
NOT 3 Bir üreticinin beyan ettiği teknik özellikler, tanımda geçen belirtilen şartlara örnek olabilir.
NOT 4 VIML[53] dokümanında tanımlandığı şekliyle yasal metrolojide doğrulama ve genel olarak uygunluk değerlendirmesi kapsamında doğrulama, bir ölçüm sisteminin muayenesini, işaretlenmesini ve/veya doğrulama sertifikasının verilmesini kapsar.
NOT 5 Doğrulama kalibrasyon ile karıştırılmamalıdır. Her bir doğrulama geçerli kılma değildir.
NOT 6 Kimya biliminde, madde miktarının doğrulanması, o maddenin kimyasal ya da yapısal özelliğinin tanımlanmasını gerektirir.
4.24 cihazın ölçüm belirsizliği
kullanılan ölçüm cihazı veya ölçüm sisteminden kaynaklanan ölçüm belirsizliği bileşeni
NOT 1 Bir cihazın ölçüm belirsizliği ölçüm cihazının veya ölçüm sisteminin kalibrasyonundan elde edilir, ancak primer ölçüm standartları için farklı yöntemler kullanılır.
NOT 2 Cihazın ölçüm belirsizliği, B tipi ölçüm belirsizliği hesabı kapsamındadır.
NOT 3 Cihazın özelliklerini içeren dokümanlarda, o cihazın ölçüm belirsizliğine ait bilgiler yer alabilir.
4.25 (5.19) doğruluk sınıfı
belirli çalışma koşulları altında ölçüm hatalarını veya cihazın belirsizliklerini belirli sınırlar içerisinde tutan metrolojik şartları sağlayan ölçüm cihazlarının veya ölçüm sistemlerinin sınıfı
NOT 1 Doğruluk sınıfı, genel kabul ile belirlenmiş bir simge veya rakam ile gösterilir.
NOT 2 Doğruluk sınıfı maddi ölçütler için geçerlidir.
4.26 (5.21) kabul edilebilir maksimum ölçüm hatası
kabul edilebilir maksimum hata
hata sınırı
belirli bir ölçüm, ölçüm cihazı veya ölçüm sistemi için teknik özellikler veya kurallar ile müsaade edilen ölçüm hatasının, bilinen bir referans büyüklük değerine göre, uç değeri
NOT 1 “Kabul edilebilir maksimum hatalar” veya “hata sınırları” terimleri, genellikle iki uç değer olduğu zaman kullanılır.
NOT 2 “Tolerans” terimi, “kabul edilebilir maksimum hata” yerine kullanılmamalıdır.
4.27 (5.22) veri ölçüm hatası
veri hatası
ölçüm cihazının veya ölçüm sisteminin belirli bir ölçülen büyüklük değerindeki ölçüm hatası
Uluslararası Metroloji Sözlüğü Temel ve Genel Kavramlar İlgili Terimler PDF
